Թէ ինչո՞ւ թիւ երկու: Որովհետեւ, ըստ երեւոյթին՝
առաջինը, թէ' որպէս բանաստեղծութիւն եւ թէ' անոր հետ առնչուող պատկերիզը այնքան ալ
դիւրին չէր ըմբռնելը:
Գանատական դաշնակցային ընտրապայքարի հայկական
թեկնածուական էջերը հիմա արդեն փակուեցան երկար ժամանակաշրջանի մը համար: Միահամուռ (եւ ոչ միայն միասնական) ոյժերով կար
երազը եւ այո', նոյնիսկ կարելիութիւնը, Գանատայի խորհրդարանին մէջ զետեղելու երեք հայ
երեսփոխաններ, որոնք ո'չ միայն թումբ՝ այլ նոյնիսկ հզօր պարիսպ մը կրնային ըլլալ ի
դէմ հանդիման թրքական պետական մարմիններու գանատահայ գաղութին իրագործումներուն դէմ
կազմակերպած արդեն իսկ դիմակազերծուած եւ կազմակերպեալ նախայարձակ քայլերուն: Այդ երազը այլեւս թաղեցինք:
Կարծես թէ չէինք գիտեր, բայց փաստեցինք թէ
հայերս կրնանք լաւապէս իրար չեզոքացնել: Բայց
այս «գիտելիք»ին ալ գինը բաւականին սուղ եղաւ
թէ' մեր գաղութին եւ թէ' ալ ընդհանրապէս մեր ժողովուրդին ապագայի ուժականութեան համար:
Այսօր սակայն՝ մեր ազգային ինքնապատճառ անկարողութիւնը
մեզ կը դնէ իրականութեան մը առջեւ, որմէ եթէ չկարողանանք առնել անհրաժեշտ դասերը եւ
անոնցմէ հետեւող քայլերը՝ ապա դատապարտուած պիտի ըլլանք միշտ օրօրելու մեր գլուխները
եւ կրկնելու մեր յաւիտենական «մարդ պիտի չըլլանք»ը, այլ նոյնիսկ զայն պիտի գոռգոռանք
սրահներէ ներս եւ ափսոսանք, ծեծենք մեր կուրծքերը եւ ողբանք մեր ազգին ապագան: Յետո՞յ: Յետոյ ոչինչ: «Աս աս է եւ ասանկ ալ պիտի
երթայ», պիտի ըսեն, «մոռցի'ր թող անցնի»:
Իսկ նոր սերո՞ւնդը: Չէ՞ որ անոր խոստացած
էինք բաժանումներու վերացում: Չէ՞ որ տարիներէ ի վեր Մոնթրէալի քաղաքի կեդրոնը ամէն
Ապրիլ 24ին միասին կը քալեն մեր տղաքը: Ի՞նչ
է, սո՞ւտ է այդ:
Իսկ հայկական հա՞րցը: Չէ՞ որ անոր հետապնդումը
բոլորին անկեղծ ներդրումին կը կարօտի: Դադրի՞նք ատոր հաւատալէ:
Իսկ Հայաստանի եւ Արցախի ի նպաստ տարուելիք
աշխատանքները: Չէ՞ որ անոնք միմիայն կրնան իրագործուիլ եթէ բոլորս միասին լծուինք այս
գործին: Ընդհատե՞նք այդ աշխատանքը որովհետեւ ապարդի՞ւն է:
Հիմա ի՞նչ պիտի ընենք:
Դիւրին պիտի ըլլար ըսել թէ ո'վ որ այս վիճակին
հասցուց մեզ, ի'նքն ալ լուծումը թող տայ:
Իսկ եթէ՞ լուծում չառաջարկուի, կամ նոյնիսկ
եղածը նուազագոյնօրէն խնդրայարոյց չսեպուի՞ անգամ:
Հարցումը կը մնայ: Ի՞նչ պիտի ընենք:
Եթէ փորձենք առարկայականօրէն մտածել թէ ի՞նչ
է պատահածը՝ կրնանք հաւանաբար յանգիլ հետեւեալ եզրակացութիւններէն առնուազն մէկուն
կամ ա'լ մէկէ աւելիին եւ կամ ա'լ բոլորին:
1. Կարեւոր չէ թէ որ «կողմ»ին կրնանք պատկանիլ կամ ո'չ, ուրիշ «կողմ»ի մը պատկանողները
կամ ալ անոնց հրահանգողները ազգային շահերու դէմ դաւադրող դաւաճաններ են:
2. Կարեւոր չէ թէ որ «կողմ»ին կրնանք պատկանիլ կամ ո'չ, ուրիշ «կողմ»ի մը պատկանողները
կամ ալ անոնց հրահանգողները ստախօսներ են:
3. Կարեւոր չէ թէ որ «կողմ»ին կրնանք պատկանիլ կամ ո'չ, ուրիշ «կողմ»ի մը պատկանողները
կամ ալ անոնց հրահանգողները միմիայն իրենց նեղ անձնական շահերը հետապնդող անձեր են:
4. Կարեւոր չէ թէ որ «կողմ»ին կրնանք պատկանիլ կամ ո'չ, ուրիշ «կողմ»ի մը պատկանողները
կամ ալ անոնց հրահանգողները միմիայն իրենց կազմակերպչական կամ ալ կուսակցական շահերը
փնտռող անձեր են եւ հայութիւնը առաջնահերթ չէ իրենց համար:
5. Կարեւոր չէ թէ որ «կողմ»ին կրնանք պատկանիլ կամ ո'չ, ուրիշ «կողմ»ի մը պատկանողները
կամ ալ անոնց հրահանգողները ծախուած գործակալներ են, եւ ուրեմն միմիայն մեր արգահատանքին
արժանի են:
Նմանօրինակ «տրամաբանութեան» շարունակականութիւնը
ուրեմն պիտի թելադրէր թէ անկարելի է ստախօսներու, դաւաճաններու, շահամոլներու, նեղմիտներու
եւ գործակալներու հետ լեզու գտնել եւ ուրեմն ամէն ի'նչ անհիմն է եւ կրկին պիտի վերադառնայինք
սկզբնական քառակուսիին:
Իրականութիւնը սակայն բնաւ այդպէս անհեթեթ
չէ: Եղածը իր արդիւնքով կը դատուի: Ինչ անուն ալ տանք եղածին, եւ ինչքան ալ աշխատինք
դառն իրականութիւնը «ժողովրդավարական» լոզունգներով անուշցնել, միակ պարտուողը հայութիւնն
է որ դուրս եկաւ: Խրամատը կայ, գոյութիւն ունի, կը խորանայ եւ վէրքն ալ կը շարունակէ
արիւնիլ՝ նոյնիսկ հաւանաբար աւելի յորդառատօրէն քան առաջ:
Բան մը չեղածի նման նոյն ուղիով ընթանալը,
լաւագոյն պարագային տկարամտութիւն պիտի ըլլար, յոռեգոյն պարագային՝ խմբային ինքնասպանութիւն: Ա՞յս է մեր ուզածը:
·
Անմիջապէս դադրեցնել արիւնահոսութիւնը: Այո', դանակը ոսկորին հասած է, սակայն հիւանդը չբուժուիր
այդ ոսկորին վերջին տապարային հարուած մըն ալ տալով: Ուրեմն պէտք է դադրեցնել հանրային բոլոր լուտանքները
ի գին մեր իսկ ինքնարժեւորման:
·
Վստահութիւն ներշնչող
անմիջական եւ յստակօրէն շինիչ քայլեր կատարել բոլորին կողմէ: Օրինակ՝ ակումբներէ
ներս հրաւիրել իրար, հանրային կարծիքի փոխանակութեան համար մեր ամբողջ գաղութի անդամներու
ներկայութեամբ: Չվախնալ խօսք ու ձայն տալէ ընդդիմադիրներու եւ անկախ մտածողներու որպէսզի
առիթ ըլլայ շինիչ քննադատութեան ոգի մը ներկայացնել: Ընդունիլ սխալները, ի գին բարելաւման
եւ ապագայի մարտահրաւէրներուն: Վիճաբանութիւնները նկարահանել եւ պատկերասփռել:
·
Բուժում առաջարկելէ առաջ,
նախ կեդրոնանալ ախտաճանաչման վրայ:
Ըստ ինծի, մենք իրարու հետ նոյն «լեզու»ն չենք խօսիր: Իւրաքանչիւր կազմակերպութիւն ունի իր պատմութիւնը,
զարգացումը, մտահոգութիւններն ու վախերը, եւ նաեւ ցոլացումն է իր ղեկավար տարրին: Մեր
ազգային բաժանումները ինքնին արդեն իսկ այդ լեզուն դժուար հասկնալի կը դարձնեն: Մեր
պատմութեան հանդէպ մեր անառարկայութիւնը նաեւ կու գայ մեր ժառանգած միտքերէն եւ ընդհանրապէս
քննադատական եւ մտաւորական վերլուծման հանդէպ մեր ունեցած վերապահութենէն: Եթէ անոնց
վրայ ալ գումարենք նաեւ աշխարհայեացքի տարբերութիւնները, արդեն իսկ իրար ճիշդ հասկնալու
այդ հաւանականութիւնը յստակօրէն կը նուազի:
Իրար ճիշդ հասկնալ կը նշանակէ նաեւ ընդունիլ բանակցութեան «խաղ»ին օրէնքները:
Առնուազն ընդունիլ թէ տարբեր էութիւնններ զանոնք տարբեր ձեւով կ'ըմբռնեն: Հայկական
աւանդական կուսակցութեան կագապահութեան վարժ ենթակայ մը՝ կրնայ օրինակ չհասկնալ եւ
չըմբռնել թէ ազատ միտքի մթնոլորտի մէջ մեծցած ուրիշ մը ի՞նչպէս պիտի իր առաջադրածը
երաշխաւորէ եթէ իր նման կարգապահական դրութեան մը ենթակայ չէ: Իրար չհասկնալը կը տանի դիմացինին հանդէպ կասկածամտութեան,
կասկածամտութիւնը կը տանի թերահաւատութեան, որ ինքին՝ իրարամերժութեան առաջին յանգրուանն
է:
·
Լրջօրէն մտածել եւ մնայուն
ծրագրուած աշխատանք տանիլ միասնականութեան ի խնդիր՝ կազմելով միջ-կազմակերպչական մնայուն
մարմին մը: Ազգային միասնականութեան մասին որեւէ խօսք ինքնին միմիայն գործով
է որ կ'իրականանայ եւ ո'չ թէ պարզ խօսքերով: Միասնականութիւնը սակայն՝ անշուշտ որ հարցադրումի
տակ չի դնէր միւս հարցերը երբ որ միասնական աշխատանքին առանցքը գետնի վրայ գտնուող
ոյժերու բաժանումն ու իրավիճակը փոփոխութեան ենթարկելու հետեւանք պիտի չունենայ: Օրինակ՝
դժուար չէ համախմբուիլ ցեղասպանութեան հարիւրամեակի միացեալ ոգեկոչման լոզունգին տակ,
կամ ալ Հայաստանի անկախութեան ի նպաստ միացեալ ձեռնարկի մը համար: Ասոնք սոսկ կազմակերպչական կամայականութեան հարցեր
են որոնք գաղութային տեղական վարչական ամենօրեան փոփոխութեան չեն ենթարկեր: Փորձենք
սակայն խօսիլ քաղաքական լուրջ եւ երկարաշունչ ծրագրի մը մասին ուր մեր բոլոր ոյժերը
պէտք է հաւանաբար սերնդային ժամանակաշրջանի մը վրայ զօրաշարժի ենթարկել եւ իւրաքանչիւր
անհատ թէ կազմակերպութիւն պէտք է ընդունի խաղալ իրեն վստահուած դերը միմիայն (սակայն
կատարելապէս), եւ հոն արդեն պիտի մէջտեղ գան վերոյիշեալ «անհասկացողութիւններ»ը (ինչպէս անոր
վկան եղաւ ամբողջ գանատահայութիւնը հայ թեկնածուներու հարցով): Իրականութիւնը այն է թէ միասնական խորին աշխատանքը
միմիայն կ'իրագործուի դիրքերու զիջումներով, զիջումներն ալ՝ իրարու հանդէպ վստահութեամբ
եւ քաջատեղեակ ըլլալով թէ եթէ դեր մը պիտի զիջինք ուրիշին, որովհետեւ այդ ուրիշը աւելի
լաւ կրնայ կատարել այդ դերը. իսկ այդ վստահութիւնը ունենալու համար մեր իսկ «ուրիշ»ին
հանդէպ՝ պէտք է հասկնալ դիմացինին ըսածը եւ մանաւանդ չըսածն ալ: Ինչ որ շատ ճիգ եւ ներդրում կը պահանջէ մեզմէ, եւ
պէտք է իսկապէս ուզենք այդ ընել:
Ճանապարհը դիւրին չէ, եւ շատ յաճախ գայթակղութիւնը
կայ նախընտրել ապաւինիլ օտարին, որովհետեւ այդ օտարը ծանօթ «արժեք» մըն է որուն շահերը
կը յաւակնինք աւելի յստակօրէն գիտնալ քան թէ մեր իսկ «ուրիշ»ինը: Անոր ապաւինիլը դիւրին
է: Ձեւով մը հաւաքական ծուլութիւն մըն է մեր իսկ կողմէ, պատրաստ չըլլալով հասկնալու
մենք զմեզ:
Բայց մէկ բան արեգակի նման յստակ է եւ չփոխուիր: Եթէ քայլեր չառնենք, մեր իրավիճակը պիտի չբարելաւուի:
Կոչս ուրեմն կրնայ ամփոփուիլ ամբողջ արեւմտեան
աշխարհի փիլիսոփայութեան հիմքը հաստատող Սոկրատեսի սիրեցեալ առածով - «Ծանի'ր զքեզ» -, որ նոյնպէս փորագրուած էր հին
Յունաստանի Ափոլօնի տաճարի ճակատին, որպէս ապագայի գուշակութիւնը լաւագոյն կերպով յստակացնելու
բանալին:
Եթէ' անշուշտ կը հաւատանք թէ ապագայ մը ունինք
միասին կերտելու:
2 comments:
PART I. PART II TO FOLLOW
Dear Viken,
the question is: why did the ARF so aggressively conspire and act to defeat you?
The answer is that you are a man of integrity. You had voiced criticism of the party publicly in the past when you saw what you considered faults, even on this list. You are known to have unimpeachable ethics. Clearly, you are someone who could not be controlled by the party. Furthermore, you would also not be a standard politician, because you are very smart, educated and sophisticated. You are already involved in devising the policies of the liberal party. Had you been elected MP, and had the liberals taken power, there is no question that you would have at the very least become a key policymaker in the government of Canada, if not a minister, even foreign minister possibly. But what would a Viken Attarian do in such a position? In Sevag's words he would have:
Եվ ճիշտը խոսի, լռեն ստերը:
You would have been a strong influence in the Canadian diaspora to hold the ARF, and other diasporan "leaders", accountable in their actions. An Armenian MP in our community is held in very high regard. Let alone if we had three, likely led by you, given your talents. This would have been an example of 'creative destruction' as so clearly explained in Acemoglu's "Why Nations Fail". You would have shaken the old decrepit structures we have and brought renewal to the community, a hope for its living. Of course the ARF would resist you at all cost. You were basically a challenge to the party bosses. More, you, or a team of Armenian MPs led by you, would have acted to have influence on policies in Armenia. As everyone knows, Armenia is ruled by an oligarchy headed by Serj Sargsyan (SS). The regime is a classic case of 'extractive governance', again so clearly elaborated in Acemoglu's above book. When the ARF moved its bureau to Armenia, SS and the rest of the ruling elite acted fast to take over the helms of the party. With so many new members from Hayastan, it became possible to first infiltrate the bureau and then take full control of it. In the last general assembly they had major infighting, reflected all over the diaspora, but the SS-influenced clique was too powerful and won. The ARF is a top-down regime and all important decisions come down from the top. Many ARF leaders in Armenia are part and parcel of the oligarchy. A Viken in the top levels of Canadian government would be a major nuisance to the oligarchy ruling Armenia, and must be crushed.
Let's move to the other so-called 'leaders' of the diaspora:
AGBU - I am not directly aware of their being involved in corruption in Armenia, but certainly their whole prestige in the diaspora, along with all their medals etc., are tied to the regime.
All-Armenia Fund - Their head is no other than SS himself. The local directors in various diasporan cities speak privately at length about the corruption of SS and the ruling clique, but in order to get schools and roads built, they publicly have to be very quiet and participate in the various charades of medals etc.
The church... Ah the church... Everyone and their uncle knows the degree of corruption in the church and how the church leaders are key pillars of the extractive oligarchy. But of course no one will challenge them.
PART II
There you have it. You think our diasporan state can be remedied? Unfortunately not. As Acemoglu describes, you need a centralized government that is accountable. Harut Sassunian every year calls for dispora democratization. I think he would honestly like to see this happen. I think this is his hidden revolt against the ARF. But the ARF knows this is impossible and therefore lets him write the refrain every year. It is impossible, because without geographic borders, without a constitution protected by an army, you cannot have democracy. Anyone disagreeing with a majority decision will simply leave and opt out. You can't opt out of a country, but you can opt out of a diaspora.
You might think that I am writing of despair... and had we had no Armenia, our situation would have been desperate. But it is still not fully desperate, because we have Armenia. The only hope the nation has is to move from the 'extractive' phase of governance to the 'inclusive', i.e. to have a proper democracy in Armenia.
Now, some still believe that SS was elected. I don't want to re-dwell on that controversy. For the purpose of this discussion, let us just ask: how come a significant number of citizens vote for SS and the other oligarchs? The reason is that there has not been a proper alternative. Raffi Hovanisian was a weak alternative. The people were so fed up with SS that a large proportion (in my assessment a majority) voted for him despite his weaknesses. The rest sold their votes or figured SS is better than Kocharyan/Zaroukian in the sphere of kleptocracy. Therefore the problem we have as a nation is that we do not yet have a strong UNITED opposition of TRUE patriots presenting themselves to the citizenry. If this were to arise, the people would vote for such an alternative in such masses that even SS will not be able to steal their choice. Incidentally, the ARF is a main supporter of the upcoming constitutional changes. What is proposed by SS is to change to a parliamentary system, which would allow his party and him to rule forever. In fact, the proposed formula is that the new parliamentary system will not kick in until the next presidential elections of 2018. As such, SS stays in his near-absolute power till the very end of his term, and then smoothly transitions to continue to rule the country as head of the ruling party.
What can we do? As should be clear from the above, the only way that there will be change towards saving this nation will come through a clean opposition that presents itself to the people. Are there such people in Armenia? Of course there are. They are presently in two factions, one that is so convinced that elections can never be won under the aegis of this regime which one way or another will steal the elections. This faction is determined to bring about regime change through civil disobedience. Another faction aims to try one more time through elections. They hope to build such a comprehensive system of election monitoring that the election could not be stolen. It is hoped that these groups unite, coalesce and from them emerge leaders that can gain the trust of the people, and then through civil disobedience, or elections, make the transformation to an inclusive system of governance. When that happens, when we have the Armenian people living in a geographic boundary expressing its will, this citizenry will force the hands of the rotten diasporan structures to change. Then, and only then, would the diaspora stop destroying itself.
Again, what can we do? The diagnosis is above, the treatment is this: We should all participate in efforts that unify and strengthen the clean opposition in Armenia.
You are my hero. Your effort was not wasted. It led to conversations like this throughout the diaspora. It has been an important battle in the creative destruction that is so sorely needed. us.
Post a Comment